Bệnh hạ cam là gì, nguyên nhân, chẩn đoán và cách điều trị

Bệnh hạ cam là gì?

Bệnh hạ cam là một bệnh cấp tính, là 1 trong các bệnh lây truyền qua đường tình dục và có thời gian ủ bệnh ngắn 2-5 ngày. Biểu hiện đặc trưng của bệnh là một vết loét đau nơi vi khuẩn xâm nhập – thường là sinh dục ngoài và gây viêm hạch bẹn mủ. Nội dung được tư vấn bởi bác sĩ Phòng khám Phú Cường.

Lịch sử bệnh: Bệnh có từ thời thượng cổ. Năm 1852, Leon Bassereau đã phân biệt săng cứng của giang mai và săng mềm của hạ cam.

Đến năm 1890, Ausgusto Ducrey đã lấy mủ ở thương tổn của bệnh nhân tiêm truyền vào mặt trước cánh tay và thấy xuất hiện thương tổn bệnh tại chỗ đó.

Sau này, vào những năm 1900, Benzacon đã phân lập được vi khuẩn trên môi trường thạch máu.

Bệnh hạ cam tiếng Anh là: chancroid, soft chancre, ulcus molle, chancre mou.

Dịch tễ học.

Lây truyền từ người này sang người khác qua giao hợp với người có H.ducreyi ở vết loét. Bệnh có trên toàn cầu, nhưng gặp nhiều ở các nước đang phát triển, đặc biệt ở châu Phi bệnh thành dịch, ngoài ra còn gặp ở châu Á, Mỹ Latinh.

Theo ước tính của WHO, hàng năm có khoảng 6 triệu trường hợp mới mắc. Việt nam hiện nay ít gặp và đa số bệnh nhân ở các tỉnh thành phía Nam.

Nam giới bị bệnh nhiều hơn nữ giới, viêm hạch bạch huyết cũng hay gặp ở nam.

Công thức về tốc độ lây nhiễm bệnh: Ro = ßcDRo = Tốc độ lây nhiễm cơ sở, nghĩa là số trung bình những ca lây nhiễm xảy ra từ một trường hợp ban đầu trong toàn bộ quần thể cảm nhiễm với bệnh. ß = Xác xuất làm lây bệnh cho một bạn tình có cảm nhiễm với bệnh. c = Số bạn tình trung bình cho một đơn vị thời gian. D = Thời gian bệnh tồn tại.

Mỗi một bệnh STD có một ß khác nhau. Bệnh hạ cam có ß cao nhất tới 80%, trái lại thời gian mang bệnh lại rất ngắn, chỉ có 0,08 ( năm).

Để bệnh tồn tại thành một bệnh dịch địa phương, thì mỗi bệnh nhân phải lây truyền cho một người.

Căn nguyên bệnh hạ cam.

Căn nguyên là trực khuẩn gram (-) có tên là Haemophilus ducreyi, là liên trực khuẩn. Người là vật chủ duy nhất của H. Ducreyi.

H. Ducreyi mọc trên môi trường thạch máu, hiện có môi trường nuôi cấy chọn lọc H. Ducreyi từ những năm 1980 do Hammond và cộng sự phát minh. Multiplex PCR (M-PCR) là kỹ thuật có độ nhạy cao nhất chẩn đoán nhiễm H. Ducreyi.

Bệnh hạ cam có đồng yếu tố dịch tễ học trong lây truyền HIV, làm tăng khả năng lây truyền HIV từ 5-9 lần hoặc cao hơn nữa.

Triệu chứng bệnh hạ cam.

Thời gian ủ bệnh thường 3-10 ngày và không có tiền triệu. H. Ducreyi xâm nhập qua thượng bì khi quan hệ tình dục. Sau đó đi vào hạch lympho.

Biểu hiện đầu tiên là sẩn mềm (hạ cam mềm), xung quanh có quầng đỏ. Sau khoảng 24-48h tiến triển thành mụn mủ.

Sau vài ngày đến 2 tuần bị trợt và loét. Vết loét mềm và rất đau, thường vào giai đoạn này người bệnh mới đi khám. Bờ vết loét rõ, sói mòn và và không cứng. Nền vết loét phủ bởi dịch tiết mủ hoại tử màu vàng hoặc xám, dưới là tổ chức hạt mủ, dễ chảy máu.

Thường có phù nề xung quanh tổn thương. Số lượng vết loét chỉ có một nhưng thường nhiều do tự lây nhiễm, nữ thường bị nhiều vết loét hơn nam.

Kích thước các vết loét từ 2-10mm, các vết loét liên kết thành một vết loét lớn hoặc thành hình rắn bò.

Nếu không điều trị, các vết loét dai dẳng vài tháng gây vết loét to, khi lành sẹo gây xơ hóa chít hẹp bao quy đầu.

Khu trú: nam hay bị vết loét ở bao qui đầu, rãnh qui đầu, thân dương vật. Nữ có ở chạc âm hộ, môi lớn, môi nhỏ, tiền đình âm đạo, âm vật, cổ tử cung, hậu môn…, các vị trí ngoài sinh dục như vú, ngón tay, đùi, niêm mạc miệng.

Hạch bẹn viêm đau thường ở một bên và 1-2 tuần sau khi thương tổn đầu tiên xuất hiện. Hạch sưng đỏ, đau, nóng rồi dần dần trở nên mềm lùng nhùng và vỡ tự nhiên. Mủ đặc sánh như kem, nam bị nhiều hơn nữ.

Tỷ lệ bệnh nhân bị sưng hạch bẹn khoảng 1/3. Triệu chứng toàn thân sốt nhẹ, mệt mỏi. Tuy vậy, H.ducreyi không gây nhiễm khuẩn toàn thân hoặc lây truyền sang các cơ quan xa.

Bội nhiễm các vi khuẩn yếm khí gây loét hoại thư và phá huỷ cơ quan sinh dục. Trên những bệnh nhân HIV/AIDS thì vết loét lớn hơn, lâu lành hơn và ít bị viêm hạch bạch huyết nặng như người bình thường.

Nam giới thường đi khám chữa vì vết loét thường đau hoặc viêm đau hạch bẹn.

Phụ nữ triệu chứng thường không rõ, biểu hiện tuỳ thuộc vị trí săng khư trú: đau khi đi tiểu, đau khi đi đại tiện, chảy máu trực tràng, đau khi giao hợp hoặc ra khí hư. Bệnh hạ cam không thấy gây bệnh cho trẻ sơ sinh dù người mẹ đang bị bệnh.

Chẩn đoán.

– Chẩn đoán xác định.

+ Tiền sử phơi nhiễm.

+ Lâm sàng: loét đau kèm theo sưng hạch bẹn dò mủ.

+ Xét nghiệm: bệnh phẩm lấy ở đáy vết loét. Nhuộm Gram, trực khuẩn bắt màu Gram(-) giống như đàn cá bơi nhưng khó do lẫn nhiều vi khuẩn khác.

Nuôi cấy trên môi trường thạch giàu dinh dưỡng có hemoglobin và huyết thanh.

Vi khuẩn mọc sau 2-4 ngày, đến 7 ngày. PCR (M-PCR): là xét nghiệm mới có độ nhạy và đặc hiệu cao.

– Chẩn đoán phân biệt.

Các bệnh có vết loét như giang mai, hột xoài, bệnh u hạt bẹn hoa liễu, herpes sinh dục, ghẻ bội nhiễm, sang chấn bội nhiễm do bị cắn …

Tiến triển và tiên lượng.

Vết loét tiến triển tốt sau 1 tuần điều trị, hạch bẹn khỏi chậm hơn. Do có một tỷ lệ nhất định (khoảng 10-15%) bệnh nhân đồng thời mắc cả giang mai, hoặc herpes và hạ cam nên cần xét nghiệm huyết thanh trong vòng 3 tháng.

Cũng cần xét nghiệm HIV cho bệnh nhân vì giống như các bệnh có loét sinh dục làm tăng khả năng lây truyền HIV rất cao.

Điều trị bệnh hạ cam.

Hiện nay, trực khuẩn hạ cam đã kháng lại một số thuốc như Ampixilin, Sulfamides, Chloramphenicol, Tetraxyclin, Kanamyxin, Streptomycin, Ciprofloxacin, erythromycin và co-trimoxazole.

Các thuốc được khuyến cáo điều trị hiện nay: – Ceftriaxone 250mg tiêm bắp liều duy nhất, hoặc:

• Azithromycin 1g liều duy nhất, hoặc
• Spectimycin 2g tiêm bắp liều duy nhất, hoặc
• Ciprofloxacin 1g uống /ngày trong 3 ngày, hoặc
• Erythromycin 500mg uống 4 lần/ ngày trong 7 ngày.

Bệnh thường đỡ sau 2-3 ngày điều trị và khỏi sau khoảng 1 tuần. Hạch bẹn sưng thường khỏi chậm hơn, phải chọc hút qua da lành để hút mủ trong hạch.

Không dùng Ciprofloxacin cho phụ nữ có thai và cho con bú. Các phác đồ trên cũng áp dụng điều trị cho bệnh nhân nhiễm HIV, tuy nhiên thời gian điều trị thường lâu hơn và thất bại điều trị xảy ra với tất cả các loại thuốc.

Xét nghiệm HIV và giang mai cần được làm ngay, nếu kết quả âm tính cần cho xét nghiệm lại sau 3 tháng.

Bệnh hạ cam tái phát.

Nếu bệnh không khỏi phải xem lại các vấn đề:

• Chẩn đoán có đúng không?
• Bệnh nhân có mắc một bệnh đồng tồn nào khác như vi khuẩn lậu, herpes sinh dục hoặc HPV không?
• Bệnh nhân không tuân thủ điều trị?
• Vi khuẩn kháng lại kháng sinh?
• Bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch (do nhiễm HIV)?

Điều trị cho bạn tình nếu có triệu chứng bệnh và người có quan hệ tình dục trong vòng 10 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng bệnh.

	Giang mai	Hạ cam	Herpes	Hột xoài	U hạt bẹn hoa liễu
Thời gian ủ bệnh (ngày)	9-90	1-15	2-7	7-28	7-90
Số thương tổn	Một	Nhiều	Nhiều	Một	Thay đổi
Độ cứng	Cứng	Mềm	–	–	Cứng
Hình thù	Tròn Bờ rõ	Không đều; Bờ nham nhở	Không đều; Các thương tổn liên kết lại	Thay đổi	Bờ rõ; Nổi cao
Bề mặt	Đỏ; Bằng phẳng	Xám; Ghồ ghề	Đỏ; Bằng phẳng	Thay đổi	Đỏ; Sần sùi
Chất tiết	Trong	Mủ; Máu	Trong	Hiếm	Hiếm; Máu
Đau	Không đau	Đau	Thường đau	–	–
Hạch	Không đau; Cứng	Đau; Sưng to áp xe	Đau; Cứng	Đau; Sưng to áp-xe	Giả áp-xe

Theo Arya,1991 và King Holmes 1990. Trên đây là một số kiến thức về bệnh hạ cam.

Nếu quý vị có câu hỏi khác, vui lòng liên hệ bác sĩ phòng khám Phú Cường để được tư vấn chi tiết.

Các câu hỏi thường gặp về bệnh hạ cam.